مدیریت تغذیه جوجه شتر مرغ
ماهنامه تخصصی جهان مرغداری
سیستم پیچیده دستگاه گوارش شتر مرغ ، رفتار آنها و کمبود دانستنی های علمی و عملی ، تغذیه شتر مرغ را بیشتر به یک هنر همانند کرده است تا یک علم . بیشتر اختلالات دستگاه گوارش که در شتر مرغ دیده شده اند به گونه ای وابسته به مدیریت هستند. بیماری های قارچی و باکتریایی دستگاه گوارش معمولا" به مدیریت مربوط می شوند و تنها در چند مورد است که این عوامل به عنوان علل نخستین پدید آورنده بیماری پذیرفته شده اند. اختلال دستگاه گوارش شتر مرغ ها معمولا" یک بیماری گله ای است تا یک بیماری انفرادی ، که پیشگیری و نه درمان را به کلید اصلی موفقیت در پرورش شتر مرغ تبدیل کرده است. مهم است به یاد آوریم که سیستم گوارش جوجه سه ماهه و یا شتر مرغ بالغ همه کاملا" با یکدیگر تفاوت دارد. سیستم گوارشی جوجه تازه زاده شده ، یک سیستم تازه و تقریبا" استریل است که جوجه را در این دوره در برابر آشفتگی های گوارشی و بیماری ها بسیار آسیب پذیر می سازد. چینه دان و روده ها ارگان های توسعه نیافته ای هستند. نخستین خوارکی که به وسیله جوجه هضم می شود زرده است و جذب زرده در نخستین روزها به جوجه یاری می دهد که بتواند کمبود کارکرد دستگاه گوارش ناکارآمد خود را از سر بگذراند.
اختلال های دستگاه گوارش شتر مرغ ، شاید عمده ترین عل مرگ و میر شتر مرغ های جوان باشند.
شرایط متراکم و محیط زندگی پاکیزه ای که جوجه در نخستین هفته های زندگی در آنجا پرورش داده می شود، افزون بر کمبود پدر و مادر در بسیاری از فارم ها سبب دیرکرد در تشکیل فلورهای عادی دستگاه گوارش در جوجه های جوان و آسیب پذیرتر شدن آنها در برابر کلونیزه شدن پاتوژن های منفی و باکتری های بالقوه بیماری زا و پروتوزئوها می گردد. برای دارا بودن توان پیشگیری از پیشرفت بیماری های گوارشی نیاز است که دینامیک های تکامل بیماری های مختلف دستگاه گوارش را بفهمیم.
وزن بدن جوجه تازه زاده شده و معمولا" در نخستین هفته کاهش می یابد. نخستین خطر، در از دست دادن وزن به جذب و ترشح آب انباشته در زیر پوست ارتباط دارد و به جوجه کمک می کند که در نخستین 48 ساعت زندگی جان سالم به در برد. جذب زرده به جوجه ها کمک می کند که کم و بیش یک هفته دیگر نیز زندگی کنند. در این هنگام است که جوجه ها باید خوراک خوردن را بیاموزند و دستگاه گوارش آنها می باید به خوبی آغاز به کار کند. حتی هر کار ساده مانند مقدار دان و شمار دان خوری ها و آبخوری ها می تواند تفاوت بزرگی میان مرگ و میر بالا و مرگ ومیر معمولی پدید بیاورد.
شناسایی خوراک اهمیت بسیار دارد زیرا برخی از جوجه ها شاید نتوانند خوراک را بشناسند و یا از خوردن خاک و زمین بمیرند. به طور کلی اختلالات دستگاه گوارش در شتر مرغ به دو دسته عمده تقسیم می شوند:
1- بیماری هایی که با مدیریت ارتباط دارند.
2- بیماری های عفونی که بیشتر آنها هم به گونه ای به مدیریت مربوط می شوند.
بیشتر اختلالات مدیریتی دستگاه گوارش در سه ماه نخستین زندگی جوجه ها پیش می آید و پس از آن جوجه های شتر مرغ کاملا" به جیره خو می گیرند و چنین می نماید که دستگاه گوارش آنها کاملا" تکمیل شده است.
بیشتر موضوعات این نوشته به مشکلاتی که در سه ماه نخستین جوجه ها دیده شده است می پردازد.
شاید رایج ترین اختلالات دستگاه گوارش در جوجه های شتر مرغ ، انباشته شدن معده آنهاست که می تواند بوسیله هر چیزی که می خورند از شن و خاک و فضولات یا یونجه تازه پیش بیاید. دریچه کوچک پیلوریک که در سنگدان وجود دارد شتر مرغ را در برابر انباشته شدن معده بسیار آسیب پذیر می سازد. انباشته شدن سنگدان تورم شدیدی در پیش معده پدید می آورد که فشار سخت تری روی دستگاه تنفس و سیستم عروق و قلب می گذار و مرگ پرنده را در اثر ناتوانی قلبی ( گرد آمدن مایعات در قلب ، شش ها و شکم ) یا در اثر گرسنگی پیش می آورد. هر چند مهم است بدانیم که شتر مرغی را که درگیر انباشتگی معده شده است چگونه درمان کنیم ، اما مهمتر از آن این که بدانیم انباشتگی معده پیامد اشتباه مدیریت است یا دراثر بیماری است، و برای اینکه بتوانیم از پیش آمدن موارد تازه ای از آن جلوگیری کنیم می باید علت اصلی را با دقت شناسایی نماییم.
دو مشکل عمده که انباشتگی ثانوی را پیش می آورند از پیامدهای مدیریت هستند. جوجه های جوان در دوره آغاز زندگی ، چه روز و چه شب نیازمند 28 تا 30 درجه سانتی گراد دما می باشند. دمای پایین می تواند هیپوترمیا یا ایست معده پیش بیاورد که سبب مرگ جوجه در اثر گرسنگی یا انباشتگی معده شود.
جوجه شترمرغ نیاز به مقدار اندکی ریگ کوچک در سنگدان دارد تا در خردکردن خوراک به ویژه اگرعلوفه تازه به عنوان بخشی از جیره به آن افزوده شده باشد ، به او کمک کند. جو ، برگ ، علف ، ساقه یا حتی یونجه ای که زیاد درشت خرد شده باشد می تواند خطر انباشتگی پیش بیاورد. به ویژه اگر سنگریزه در جیره وجود نداشته باشد. سنگ ریزه ها را می توان به مقدار اندک و اندازه ای که مناسب جثه جوجه ها باشد در دسترس آنها قرارداد. افزایش ناگهانی مقدار سنگریزه ها در پن یا در جیره ممکن است ایست معده ای یا انباشتگی معده بیاورد. مهم است بدانیم که جوجه ها تنها می توانند اندکی فیبر با کیفیت خوب را هضم کنند. فلور معمولی شتر مرغ بالغ هنوز در جوجه ها پدید نیامده است و دستگاه گوارش آنها بسیار پیشرفته نیست .
جیره آنها باید از خوراکی با کیفیت خوب و قابلیت هضم بالا تهیه شود.
خوراک کنسانتره به صورت پلت که جیره ای با کیفیت بالا و متوازن در دسترس قرار می دهد سالها با موفقیت در مزارع پرورش شتر مرغ سراسر دنیا مورد استفاده قرار گرفته است. به دلایلی که هنوز دانسته نشده اند اگر یونجه به عنوان بخشی از جیره بکار رود یا این که جوجه ها در طول روز به کشتزار یونجه دسترسی داشته باشند در نخستین ماه زندگی رشد بهتری خواهند داشت، مرگ ومیرآنها پایین تر و مشکلات دستگاه گوارش آنها کمتر خواهد بود. خرد کردن یونجه بلند تر 5/0 سانتی متر و یا رها کردن جوجه ها که ساقه یونجه را ببرند می تواند انباشتگی پدید آورد. یکی دیگر از اختلالات رایج دستگاه گوارش ، کاهش یا افزایش حرکات دودی دستگاه گوارش است که در پی بیش از اندازه خوردن شن ، خاک یا دیگر مواد سنگین بستر پیش می آید. کوشش برای استفاده از ماسه یا شن سیاه نرم به عنوان بستر، با اسهال یا ایست روده و مرگ و میر بالا ارتباط دارد. پیچیدگی روده تا 50 درصد پیش می آید. این اختلال به صورت درگیری گله ، هنگامی که تغییرات شدید جیره از کنسانتره به برگ چغندر یا تهیه جیره بر پایه کلش ، انجام می شود پیش می آید ( فرآورده ه ای که فیبر ناخالص بالا داشته باشد). بنابراین کنترل جیره غذایی شتر مرغ موضوعی مهم می باشد و یا به صورت مستمر و جدی پیگیری شود تا حداکثر بازدهی را به ما بدهد.
جهان مرغداری، اولین ماهنامه تخصصی مرغداری ایران، سال پنجم/شماره 31 / اردیبهشت و خرداد 1384