پرورش شتر مرغ

 

مقدمه

ورود شترمرغ به ایران در حدود ده سال پیش آغاز گردید و در این مدت نتایج بدست آمده از تحقیقات برروی نحوه زیست این پرنده در کشور همگی موید این امر است که پرورش شترمرغ به عنوان یک صنعت سودآور و با آینده ای درخشان می تواند مورد توجه قرار گیرد. سعی ما بر آن است تا طی چندین مقاله قسمت های مختلف پرورش علمی و عملی شترمرغ را متذکر شویم.

موقعیت مکانی ساختمان جوجه کشی:

محل قرار گرفتن ساختمان جوجه کشی تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارد، ازجمله آنها می توان به عدم استقرار هر نوع مزرعه پرورش طیور تا شعاع 500 متری از ساختمان جوجه کشی و در ارتباط با گله های مولد  فاصله ای حدود 100 متر را اشاره کرد. در شکل زیر نقشه ساختمان جوجه کشی  یک مزرعه شترمرغ نمایش داده شده است.

ساختمان جوجه کشی:

مواد و تجهیزات مورد استفاده در ساختمان جوجه کشی باید قابل تمیز کردن و شستشو با فشار آب زیاد باشند و در اثر استفاده از مواد ضد عفونی کننده دچار خوردگی و فساد نشوند. کف سالن جوجه کشی باید فاقد درز و یا برآمدگی باشد تا از تکان شدید تخم ها در هنگام حمل ونقل جلوگیری به عمل آید. تمامی اتاقها باید دارای کانال زهکشی و هواکش بوده، گوشه اتاق ها گرد و تمام وسایل برقی مورد استفاده در این ساختمان باید در برابر نفوذ آب مقاوم باشند.

توجه به اندازه دربها و راهروها نکته مهمی است که در هنگام ساخت باید مد نظر قرار بگیرد چرا که وجود راهروهای تنگ و دربهای باریک در ساختمان باعث ایجاد مشکلات عدیده بخصوص در هنگام تغییر در ابعاد راکها که بر اثر تغییر ماشین ستر و یا هچر ایجاد می گردد خواهد شد.

کف و دیوارهای اتاق تا سقف باید با کاشی سفید پوشیده شده باشند تا وجود کوچکترین آلودگی در آنها مشخص گردد، هر چند که تمیز بودن سطوح هیچ ارتباطی به پاکی و استریل بودن سطح نخواهد داشت.

توجه به کف سازی و ایجاد شیب مناسب سالن در جهت زهکشی ها از دیگر مسائل مهم ساختمان جوجه کشی است چرا که باقی ماندن آب پس از شستشو علاوه بر اتلاف وقت سبب افزایش بار میکروبی و افزایش هزینه های ضد عفونی محل خواهدگردید.به طور کلی نباید در هنگام ساخت و تاسیس ساختمان جوجه کشی هیچگونه صرفه جویی صورت گیرد چرا که این امر علاوه بر کاهش تولید و جوجه درآوری منجر به افزایش هزینه های جاری در طی سالیان بعد خواهد شد.

جمع آوری تخم از آشیانه:

شتر مرغها به صورت یک روز در میان و معمولاً در بعد از ظهرها تخم می گذارند که لازم است این تخمها هر چه سریعتر جمع آوری شده و به سالن جوجه کشی منتقل گردند. در مزارع پرورش شترمرغ یکی از تخم ها در لانه باقی مانده و بقیه تخمها برداشته می شوند، این راهکار ساده شترمرغ را تشویق به تخمگذاری بیشتر می نماید. تخمهایی که مدت زمان بیشتری در آشیانه باقی می مانند به چند علت از نظر جوجه درآوری ضعیفتر خواهند بود:

1.  غلت خوردن تخم در آشیانه توسط پرندگان بالغ

2.  در معرض سرما و آلودگی قرار گرفتن تخمها

3.  نفوذ آلودگی به لابلای منافذ تخم

4.  قرارگرفتن تخمها در معرض نور خورشید که در نتیجه آن دمای داخل تخم بیش از حد افزایش خواهد یافت.

جمع آوری تخم در مزارع شترمرغ لزوماَ با دست انجام گرفته و برای این منظور بهتر است برای جمع آوری هر تخم از یک دستکش یکبار مصرف و یا یک دستمال کاغذی سالم و تمیز استفاده کرد، دلیل انجام این کار آن است که دست خود کارگر به علت جمع آوری تخمهای متعدد از پن های مختلف َالوده شده و برداشت هر تخم احتمال انتقال آلودگی و نفوذ میکروارگانیسمها را به داخل تخمهای دیگر افزایش می دهد.

در هنگام جابجایی تخمها از هرگونه حرکت شدید و ضربه پرهیز کنید تا نطف? تخم دچار آسیب نشود برای رسیدن به این منظور می توان از ابرهای فشرده و یا ظرفهای پلاستیکی جهت حمل تخم ها به ساختمان جوجه کشی استفاده نمود(شکل1).

 

10سانتی متر

 

 

شکل1- ابر فشرده مورد استفاده در انتقال تخم شترمرغ

 جهت ضد عفونی ابرها در پایان هر روز ابرها را شسته و در اتاق دود قرار داده تا هرگونه آلودگی آنها از بین برود. از مشکلات جمع آوری تخمها در مزارع می توان به دسترسی مشکل کارگرها به تخم های گذاشته شده در انتها ی هر پن اشاره کرد.در نتیجه در برخی از مزارع برای آنکه بتوانند زمان و محل تخم گذاری حیوان را تحت کنترل داشته باشند در زیر سایه بان پن، لان? تخمگذاری می سازنند و درون آن تخمی که قبلاً محتویاتش خالی و با مواد دیگر پرشده است قرار می دهند تا مرغ را ترقیب به تخمگذاری درآن محل نمایند. در هنگام جمع آوری تخم اطلاعاتی همچون تاریخ تخمگذاری،  شمار? گروه تولیدمثلی و شمار? پن مولد نیز ثبت می گردد. بدون این اطلاعات اولیه، الگوی ژنتیکی گله اصلاح نژادی قابل تشخیص نخواهد بود.

ورود تخم به جوجه کشی:

اولین کار پس از ورود تخم ها به ساختمان جوجه کشی، تمیز و ضد عفونی کردن تخمها است. ورود تخم های کثیف به داخل جوجه کشی سبب افزایش مرگ و میر جنین و جوجه ها خواهد شد، همچنین به علت نفوذ میکروب به داخل پوسته قابلیت هچ پایین آمده و یا جوجه هایی با کیفیت پایین متولد خواهند شد. این قبیل مشکلات سبب افزایش ضایعات هفته اول پرورش خواهد گردید. جهت تمیز کردن و ضدعفونی تخم ها می توان گرد و غبار و آلودگیهای سطحی تخم را با یک برس نرم، تمیز کرد. تا حد امکان از شستن تخم ها با آب بپرهیزید، زیرا این عمل اغلب باعث ترکیدن تخم به علت آلودگی به مایکوپلاسما خواهد شد، چنانچه تخم خیلی کثیف باشد می توان آن را با آب گرمی که دمای آن F ?10بیشتر از دمای خود تخم است شست.

 روش های ضد عفونی تخم ها:

1.  استفاده از گاز اوزون

2.  مه پاشی ماده ضدعفونی کننده  مانند virkon-s

3.  دود دادن با پرمنگنات پتاسیم و فرمالین

4.  ترکیبات کلره

5.  ترکیبات چهارتایی آمونیوم

6.  الکل و اسید سیتریک

در هر صورت روشهای اصول بهداشتی در رابطه با تخم همیشه بحث برانگیز بوده است اما آنچه که مشخص است رابط? مستقیمی بین ترشح و ترکیدن تخم در ستر با شستشوی تخم وجود دارد.

پس از زدودن آلودگی از روی تخمها آنها را به اتاق دود انتقال داده که جهت دود دادن از پرمنگنات پتاسیم وفرمالین استفاده می شود (مقدار ماده مورد نیاز جهت ضد عفونی هر متر مکعب شامل 7 گرم پرمنگنات و 14سی سی فرمالین است). در هنگام دود دادن به دمای اتاق توجه کنید، حرارت این اتاق در بهترین حالتc? 27 و رطوبت نسبی آن 75% توصیه می گردد. اتاق دود می بایستی کوچک و مطابق با ظرفیت تخم ها ساخته شود و دارای مکنده ای قوی بوده تا به سرعت بتواند اتاق را از گاز خالی نماید.برای دود دادن تخم ها از ظروف فلزی و یا سوفالی استفاده می گردد، از به کار گیری ظروف پلاستیکی پرهیز کنید چراکه در اثر حرارت ایجاد شده آب خواهند شد. جهت مخلوط کردن مواد توجه کنید که فرمالین بر روی پرمنگنا ت باید ریخته شود.زمان دود دادن تخمها  حدود20 دقیقه بوده و برای این کار بهتر است از پریزهای تایمری استفاده گردد تا هیچگاه خطایی در رابطه با روشن کردن هواکشها رخ ندهد.

طول مدت ذخیره کردن تخم در انبار 10-2 روز در دمای  c?20-16 و رطوبت نسبی75-70 % می باشد. حفظ درجه حرارت محیطی کمتر از c?3/18 به ما اجازه می دهد که مدت زمان انبار تخم ها قبل از انکوباسیون را افزایش دهیم، همچنین نگهداری تخم ها در دمای بالای c?5/20 موجب کوتاه شدن مدت زمان ذخیره سازی تخم در انبار، افزایش متابولیسم و از دست دادن بیش از حد آب تخم می گردد.  مدت زمان ذخیره سازی تخم ها و کیفیت سفیده با هم ارتباط دارند، به گونه ای که در اوایل دوره تخمگذاری که کیفیت آلبومین بالا است می توان طول مدت نگهداری تخم را افزایش داد و هر چه از دوره تخمگذاری می گذرد  به علت کاهش کیفیت آلبومین مدت زمان نگهداری تخم شترمرغ در اتاق نگهداری کاهش می یابد. به هر صورت تخم بایستی حداقل یک روز دراتاق نگهداری بماند، علت این امر انجام عمل کندلینگ دراین اتاق جهت تشخیص کیسه هوایی تخم و کاهش غلظت سفیده است. در طول مدت نگهداری، تخم ها یک تا دو بار در روز با زاویه 45 درجه از حالت عمودی چرخانیده می شوند تا به حرکت زرده به طرف اتاقک هوایی کمک نماید.

به محض اینکه اتاقک هوایی تخم شترمرغ بر اثر کندل کردن آن مشخص گردید تخمها را بایستی طوری قرار داد که اطاقک هوایی در سمت بالا قرار گرفته و تخم با سطح افق زاویه 45 درجه را تشکیل دهد. چنانچه تشخیص کیسه هوایی میسر نباشد چرخاندن تخمها بایستی به صورت افقی صورت بگیرد، در این حالت تخمها به صورت افقی خوابانده شده و هر بار 180 درجه می چرخند، به طوری که هر بار یک طرف تخم در زیر قرار می گیرد. چرخش یکبار در جهت عقربه های ساعت و در نوبت بعدی در خلاف جهت عقربه های ساعت خواهد بود.

چرخاندن تخمها باید تا حد امکان با ملایمت صورت بگیرد زیرا تخمها نسبت به لرزیدن و تکان خوردن بسیار حساس بوده که این حساسیت در مراحل ابتدایی انکوباسیون بیشتر است، در ضمن داشتن یک دستگاه شمارنده برای ثبت تعداد دفعات چرخش و بازدید روزانه نیز مفید می باشد.

1 روز قبل از خروج تخمها از اتاق سرد و ورود آنها به دستگاه ستر دمای اتاق را به مرور افزایش داده تا در هنگام ورود تخمها به دستگاه ستر هیچ یک از آنها عرق نکنند، در ضمن در این روز بر روی تخمها برچسب زده می شود که حاوی اطلاعاتی نظیر شمار? تخم، تاریخ ورود تخم به ستر و... خواهد بود، بهتر است درج اطلاعات تخم در داخل دفاتر جوجه کشی در همین روز صورت گیرد که شامل اطلاعاتی نظیر جدول زیر خواهد بود.

12 ساعت پیش از انتقال تخم ها به ستر مجددا به آنها دود داده می شود. به خاطر داشته باشید که بلافاصله بعد از دود دادن نمی توان تخم ها را به دستگاه جوجه کشی منتقل کرد زیرا این کار باعث آسیب دیدن نطفه خواهد شد.

انتخاب تخم جهت جوجه کشی:

تمامی تخم های تولید شده توسط مادران مولد جهت جوجه کشی مناسب نیستند مانند تخم های شکسته، کثیف و یا دارای اشکال نامناسب، از ورود این تخم ها به جوجه کشی پرهیز نمایید. تخم های خیلی بزرگ و یا خیلی کوچک قابلیت جوجه درآوری کمتری نسبت به تخم های متوسط دارند، همچنین مدت زمان جوجه درآوری تخم های خیلی بزرگ طولانی تر از تخم های کوچک تر است و به درجه حرارت بالاتری جهت جوجه کشی نیاز دارند.

دستگاه جوجه کشی:

 

انکوباتورها را می توان به دو دسته ((یک مرحله ای[1]))که در آن همه تخم ها با هم و به طور همزمان وارد دستگاه شده و در یک روز از تخم خارج می شوند و ((چند مرحله ای[2]))که ورود تخم ها به ستر و تفریخ تخم ها در زمان های مختلف صورت می گیرد تقسیم بندی کرد.

از عوامل مؤثر بر جوجه کشی موفق می توان به ژنتیک و تغذیه مولدین، بهداشت، طراحی صحیح جایگاه مولدین، انتخاب دستگاه جوجه کشی مناسب، طراحی صحیح ساختمان جوجه کشی اشاره کرد.

 4 عامل مهم در انکوباسیون مصنوعی تخم های شترمرغ باید مد نظر قرار بگیرد:

 1- درجه حرارت         2- رطوبت نسبی              3- تهویه         4- چرخش تخم ها

از بین فاکتورهای فوق درجه حرارت انکوباتور مهم ترین فاکتور است.درجه حرارت دستگاه انکوباسیون بینF?98-90 می باشد اما بهترین درجه حرارت F?6/97 است، همچنین رطوبت نسبی آن 28-15درصد در جریان هوای زیاد( 5 تا 30 بار گردش هوا در ساعت)، غلظت دی اکسید کربن حداکثر 03/0% وغلظت اکسیژن بالای20% باشد. مدت زمان لازم جهت انکوباسیون تخم های شترمرغ (از ورود تخم به دستگاه ستر تا ورود به دستگاه هچر) حدود 35-39 روز خواهد بود. درجه حرارت دستگاههای انکوباتور با توجه به موقعیت ساختمان داخلی دستگاه، اندازه و وزن تخم ها و تعداد تخمی که در دستگاه قرار می گیرد متفاوت خواهد بود.

آب در بخش جوجه کشی جهت مقاصد شستشو و ایجاد رطوبت در اتاق انکوباسیون مورد استفاده قرار می گیرد، این آب باید دارای استاندارد آبهای مورد استفاده انسان باشد، شمارش کلی فرم آب صفر و میزان ((کل باکتری موجود در آب [3])) در آن حداقل باشد(200 تا 300 به ازای هر میلی لیتر آب) در غیر این صورت می توان به آب کلر زد (ppm5)، حتی در این شرایط نیز باکتری پزودوموناس می تواند هنوز زنده بماند و تحت تنوع زیستی تکثیر پیدا کند، بخصوص در تانکرهای ذخیره سازی آب و لوله های کهنه آب که محتویات آهن بالایی دارند. حضور باکتری پزودوموناس در آب سبب افزایش ترکیدگی تخم ها[4]خواهد شد و محتویات تخم گندیده تا شعاع یک متری تخم های دیگر را آلوده میکند.

در روز14 جوجه کشی لازم است که تخم ها کندل شوند، هدف از این کار مشخص کردن نطفه داری تخم ها و خروج تخمهای بی نطفه از دستگاه است. تخمها در داخل انکوباتور تحت شیب 45 درجه با سطح افق قرار گرفته به گونه ای که کیسه هوایی به سمت بالا بوده و هر 3 تا 4 ساعت تخم یک دور کامل می چرخد. برای اطمینان از گردش تخم ها می توان از شماره اندازهای موجود بر روی راکها استفاده کرد.

اگر تعداد کمی از تخم ها بیش از حد رطوبت خود را از دست داده باشند باید آنها را جدا کرده و در دستگاه دیگری با رطوبت بالاتر قرار دادو از طرفی بالا بودن رطوبت داخل انکوباتور نهایتا باعث کاهش از دست رفتن آب درون تخم ، خیس و پف کردن جوجه های هچ شده خواهد شد.

کاهش درجه حرارت انکوباتور و ایجاد استرس سرمایی منجر به عقب افتادگی و رشد غیر طبیعی سیستم گردش خون و قلب، کاهش رشد و توسعه غشاهای جنینی و در نتیجه کاهش بازده تنفسی، کاهش استفاده از کیسه زرده وآلبومین می گردد.

 

بهترین روش جهت مطمئن شدن از مناسب بودن حرارت دستگاه، استفاده از دماسنجهای فارنهایت می باشد. استفاده از اعداد نمایش داده شده توسط نمایشگر دستگاه انکوباتور قابل اعتماد نبوده و سبب بوجود آمدن هچ ناموفق خواهد شد.

در طول دوره جوجه کشی 15-13% وزن تخم به واسطه تبخیر آب داخل آن و از دست دادن دی اکسید کربن کاهش می یابد که این عمل باعث افزایش حجم کیسه هوایی شده به طوری که اندازه کیسه هوایی به 3/1 وسعت فضای داخل تخم شترمرغ در پایان دوره جوجه کشی می رسد و همین امر باعث تامین اکسیژن لازم جهت تنفس جنین قبل از خروج از تخم می گردد.

آماده سازی اتاق هچر جهت ورود تخم:

1- شستشوی و ضدعفونی کامل دستگاه و اتاق هچر

2- دود دادن دستگاه و اتاق هچر با استفاده از پرمنگنات پتاسیم و فرمالین

3- کالیبره کردن دستگاه حداقل 12 ساعت قبل از ورود تخم به دستگاه

جهت بهسازی هچری و داشتن شرایط بهداشتی مناسب نیاز به آزمایش برای سنجش میزان آلودگی باکتریایی و قارچی دستگاه جوجه کشی است، همچنین تخم های هچ شده، کرک جوجه ها و جنین های مرده همگی باید مورد آزمایش قرار بگیرند تا کفایت مرحله نهایی دود دادن با فرمالین و پرمنگنات مشخص شود. دیوارهای ساختمان، میزها و سینی ها بوسیله سواب مالی در فواصل منظم(حداقل 2 هفته یکبار) باید چک شوند. منابع آب مورد استفاده در هچری از نظر شمارش میکروبی و((کل نمکهای حل شده[5]))که معیاری برای تعیین سختی آب است باید مورد بررسی قرار بگیرند. هچ ضعیف و یا تولید جوجه های با کیفیت پایین بر اثر وجود میکروبهایی نظیرStaphylococci   Mycoplasm salmonella, Pesudomonas, E.Coli, در بخش جوجه کشی ایجاد می شوند.